Χρήστος Ναούμ , Γιαρντίμ , μυθιστόρημα 2010 εκδόσεις Καστανιώτη
--------------------------------------------------------------------------------------------------
Θα αρχίσω από την αφιέρωση του βιβλίου γιατί νομίζω πως αυτή είναι το μυστικό κλειδί που ανοίγει το μυθιστορηματικό σύμπαν του συγγραφέα . «Στη γιαγιά μου ΄Ελλη και σ΄όλες τις γιαγιάδες του κόσμου». Η έννοια της γιαγιάς ή της γριάς στην ελληνική γραμματεία αλλά και στην ελληνική παράδοση φέρνει στην μνήμη πρόσωπα σεπτά σαν εικονίσματα , μορφές χαραγμένες στις τοιχογραφίες των παιδικών χρόνων , φιγούρες της αρχαίας τραγωδίας , των παραμυθιών αλλά και της καθημερινότητάς μας , μορφές τρυφερές , παρηγορητικές , σχεδόν εξαϋλωμένες που διαπερνούν τη ζωή μας και απαλύνουν τον γρίφο της ύπαρξης .Ανάβοντας λοιπόν την λάμπα που κρατάει η γιαγιά ΄Ελλη του συγγραφέα αρχίζουμε να κατεβαίνουμε σιγά σιγά στα σκοτεινά ορυχεία της μνήμης της . Στο πρώτο βήμα συναντάμε ένα ποίημα που μας προδιαθέτει μ΄ ένα παιχνίδι λέξεων το κόκκινο , το πάθος , το αίμα , το σύντριμμα , η μνήμη , ο πόθος , η εκδίκηση , αλλά και ο υπαινιγμός του θανάτου .Νομίζω πως ο συγγραφέας μας δίνει ήδη τα υλικά της περιήγησης .
Στο επόμενο βήμα έχουμε και το στίγμα της .Με τον τίτλο του πρώτου κεφαλαίου Κισμέτ προσανατολιζόμαστε προς στον πολυδαίδαλο και μυθικό κόσμο της Ανατολής .Αλλά και όλη η αφήγηση ξεκινάει ως ανατολίτικο παραμύθι για μια γριά τουρκάλα , τη Χουσνού , που σκοτώνει έναν άντρα και σώζει ένα βρέφος . Έχουμε λοιπόν απ΄ την αρχή δυο οριακές πράξεις, το καλό και το κακό στην απόλυτη μορφή του .Κι έτσι οριακά θα κινηθούν και οι υπόλοιποι ήρωες ως το τέλος του βιβλίου . Η ιστορία είναι πολυσχιδής , πολυπρόσωπη , ανοίγει και κλείνει σαν βεντάλια γεμάτη αινίγματα και πρόσωπα που συνδέονται μεταξύ τους με δεσμούς αίματος αλλά και με σχέσεις πάθους.
Ο συγγραφέας χτίζει ακραίους χαρακτήρες που κινούνται παρορμητικά , τυφλά , συχνά αυτοκαταστροφικά : την Λέλα την κόρη της Σόφαινας που παντρεύτηκε τον Βασιλάκη τον Ιντζέογλου για να σμίξει στη συνέχεια μ΄ έναν Τούρκο ,τον Κερίμ και τον αντίποδά της την ενάρετη Κακουλή την αδελφή της που πήρε τον Γεωργανάκη απ΄ τα Βουρλά κι έκανε πολλά παιδιά.Συναντούμε ακόμα τον σημαδεμένο γιο της γριάς Τουρκάλας , τον Μετίν που τον υιοθετεί ο γέρο Βάζος και μπαίνει κι αυτός στην δίνη των οικογενειακών τους παθών , την αυταρχική Μαντάμ Αλόισκα διευθύντρια του πορνείου στο Ντεμίρ Γιολού και την Αγγελικώ την παρακόρη της , τη μάγισσα Γιλντίζ που τά πιάνει με τον άντρα της κόρης της όταν η τελευταία πεθαίνει και φαρμακώνει την δεύτερη γυναίκα του αλλά και τα παιδιά του .Το μυθιστόρημα μοιάζει συχνά με φαντασίωση , με παραλήρημα της ανθρώπινης ψυχής που αναζητά διέξοδο απ΄τα πάθη μέσα από κυκεώνες γάμων , γεννητούρια , θανατικά , φονικά , σχέσεις ενοχής , απελπισμένους έρωτες , μάγισσες γυναίκες και ανθρώπους που κινούνται πέρα απ΄ τα όριά τους . Η σκοτεινή πλευρά της ψυχής φαίνεται να επικρατεί στον ομιχλώδη αυτό κόσμο των ηρώων που βρίσκεται μεταξύ πραγματικότητας και παραίσθησης και τους σπρώχνει όλους στην αυτοκαταστροφή και καμιά φορά στο θάνατο .
Ο τρόπος της αφήγησης του Χρήστου Ναούμ μου θύμισε τις χίλιες και μια νύχτες , ένα από τα πιο αγαπημένα μου αφηγήματα. Οι ιστορίες συνδέονται μεταξύ τους υπόγεια δημιουργώντας έναν δαιδαλώδη κόσμο που συμπλέκεται και διαιρείται συνεχώς .Το σκηνικό είναι ένα τεράστιο πολυεθνικό , ψηφιδωτό γεμάτο λεπτομέρειες που τις δουλεύει με μεγάλη δεξιοτεχνία ο συγγραφέας .Μου έδωσε την εντύπωση ότι το κέντρο βάρους του βιβλίου βρίσκεται πιο πολύ στις λεπτομέρειες, παρά στις βασικές γραμμές της υπόθεσης .΄Ετσι παρ όλο που το βιβλίο είναι πολυσέλιδο , δεν σε κουράζει γιατί διανθίζεται από πλήθος πληροφοριών για την καθημερινή ζωή στη Σμύρνη και στις άλλες πόλεις της Μικράς Ασίας , τη γλώσσα , τα έθιμα , την διατροφή , τις σχέσεις των εθνοτήτων μεταξύ τους , τους τύπους των ανθρώπων και τα ήθη τους .
Επίσης στο βιβλίο υπάρχουν κάποιες σταθερές που επανέρχονται και θα ήθελα να τις επισημάνω : η πρώτη είναι η μεγάλη Ιστορία , η πολιτική συγκυρία και τελικά η ιστορία της Μικρασιατικής Καταστροφής , η δεύτερη είναι η μικροιστορία των προσώπων και οι σχέσεις τους μέσα στην οικογένεια και τους δαίμονές της , η Τρίτη είναι το παραμύθι που λειτουργεί ως συνεκτικό υλικό ανάμεσα στις πραγματικές ιστορίες αλλά και ως κλίμα και οξυγόνο που αναπνέουν οι ήρωες και οι αναγνώστες , το τέταρτο είναι η παιδική ματιά στα πράγματα που τα δίνει συχνά τρομακτικές διαστάσεις και είναι η ματιά ενός παιδιού που έρχεται εκ των υστέρων και ιχνηλατεί τα γεγονότα .Ο συγγραφέας-παιδί εν προκειμένω ξεθάβει από μέσα του έναν κόσμο που μοιάζει με κόσμο βαλσαμωμένων τεράτων . Και πράγματι η ιστορία εξέθρεψε τέρατα για εκείνο το κομμάτι του ελληνισμού της Μικράς Ασίας και άνοιξε πληγές που δεν έχουν επουλωθεί ακόμα μέσα στην εθνική μας μνήμη .
΄Ετσι το μυθιστόρημα κινείται άλλοτε στην τροχιά της αρχαίας τραγωδίας- απ΄ τις σελίδες του παρελαύνουν μορφές σαν τη Μήδεια , τον Οιδίποδα, την Κλυταιμνήστρα , αλλά και τη Φόνισσα του Παπαδιαμάντη - και άλλοτε μας οδηγεί στα γριφώδη σοκάκια της Ανατολής που είναι φωτισμένα από ηδυπαθή φεγγάρια, αλλά κρύβουν συχνά την οσμή του αίματος . Οι ήρωες είναι ευάλωτοι , σημαδεμένοι από τη μοίρα , υπάρξεις σκιώδεις που στροβιλίζονται στη δίνη της εποχής, καταραμένες , δαιμονισμένες και κολασμένες. ΄Εχω την εντύπωση ότι ο συγγραφέας κατεβαίνει στην Κόλαση για να συλλέξει τα υλικά του . Κι αυτό ίσως είναι το κοινό στοιχείο που έχουμε με τον Χρήστο Ναούμ , γιατί κι εγώ κατεβαίνω στην Κόλαση για να γράψω τις ιστορίες μου .Ξέρω πολύ καλά πόσο οδυνηρή είναι αυτή η διαδικασία καταβύθισης μέσα στα έγκατα της ψυχής ,εκεί όπου φωλιάζουν τα κρυμμένα πάθη, οι μνήμες και τα μεγάλα τραύματα.νείς δεν σώζεται , κανείς δεν ανυψώνεται , τίποτα δεν χαρίζεται μέσα στην εφήμερη μυθολογία των προσώπων , -για να ξαναγυρίσω στο μυθιστόρημα- , αλλά και στην Μεγάλη Ιστορία που γράφεται ερήμην των ανθρώπων και σε βάρος τους . Το όνειρο για την πατρίδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών θα καταλήξει σ΄ εφιάλτη για τους έλληνες της περιοχής . Η αρχική αισιοδοξία για την νικηφόρα έκβαση της Μικρασιατικής εκστρατείας θα δώσει τη θέση της στην απόλυτη απόγνωση .Οι Νεότουρκοι , η εθνοκάθαρση , τα τάγματα εργασίας , η κεμαλική Τουρκία που εξαπολύει διώξεις προς τους αλλοεθνείς πληθυσμούς κι ανάμεσά τους στους Έλληνες που ήταν πάντα ο πιο ευάλωτος στόχος της , οι Σύμμαχοι που έπαιξαν τα δικά τους παιχνίδια, η καταστροφή και η εκρίζωση του ελληνικού στοιχείου απ΄ τα πατρογονικά εδάφη της Μικράς Ασίας είναι το πολιτικό πλαίσιο που περικλείει τις ζωές των εύθραυστων ηρώων του βιβλίου.
Κάθε σπίτι σ΄αυτόν τον τόπο , και ιδιαίτερα στη Θεσσαλονίκη που βέβαια ονομάστηκε πρωτεύουσα των προσφύγων κι είχε πολλές ιστορικές και πολιτιστικές ομοιότητες με τη Σμύρνη , το κάθε σπίτι λοιπόν , κρύβει κι έναν πρόσφυγα απ΄ την Ανατολή .Είχα μια τέτοια γιαγιά που ήρθε από την Ανατολική Θράκη , θυμάμαι τις ιστορίες της που μοιάζουν τόσο πολύ με τις ιστορίες του Χρήστου Ναούμ. Μου τις διηγιόταν πάντα με βουρκωμένα μάτια κι έζησε ως το τέλος με την νοσταλγία της χαμένης της πατρίδας , όπως αποκαλούσε τις Σαράντα Εκκλησίες .Κάθώς διάβαζα λοιπόν το συναρπαστικό αυτό μυθιστόρημα άκουγα πίσω απ΄ τις γραμμές του τους ψιθύρους της γιαγιάς όταν μου μιλούσε για τη ζωή στην Ανατολική Θράκη , θυμόμουν τις γεύσεις απ΄ τα φαγητά της και κυρίως τα γλυκά της τους χαλβάδες , τους λουκουμάδες , τους ασουρέδες , τους πελτέδες και βέβαια το ιμάμ μπαιλντί που μαγείρευε και που κανείς δεν το μαγειρεύει πια όπως εκείνη , θυμόμουν τις τούρκικες λέξεις που αναδύονταν στις καθημερινές συνομιλίες με τις φιλενάδες της που ήταν κι αυτές γριές Ανατολίτισσες με μακρόσυρτες φωνές και μας διάβαζαν τα φλυτζάνια , έριχναν τα χαρτιά αλλά πήγαιναν κάθε πρωί στην εκκλησία , που τις ξαναβρήκα μέσα στο βιβλίο του Χρήστου Ναούμ .Όπως αισθάνθηκα πάλι τον κρυμμένο πόνο της προσφυγιάς που είχαν όλες εκείνες οι μαυροντυμμένες γυναίκες , τη φτώχεια και την ταπείνωση των ανθρώπων που ήρθαν απ΄ τη Μικρασία, τον καθημερινό λυγμό τους , το κρυφό τους δάκρυ. Ο ελληνισμός προδόθηκε πολλές φορές στην Ιστορία του . Σ΄ ένα απ΄τα βιβλία μου το ΄’τσάι με τον Καβάφη’ αναφέρομαι στην περιπέτεια των ελλήνων που γύρισαν απ΄ την Αίγυπτο .Το ελληνικό κράτος τους αντιμετώπισε με την ίδια αδιαφορία , όπως και τους Μικρασιάτες . Οι έλληνες βίωσαν μια δεύτερη μικρασιατική καταστροφή εκεί κάτω στις ακτές της Βόρειας Αφρικής. Αλλά το θέμα πέρασε σχεδόν απαρατήρητο . Τι έγιναν οι περιουσίες και τα σπίτια των Ελλήνων της Αιγύπτου που έφυγαν νύχτα με ρούχα που φορούσαν και χωρίς να πάρουν ποτέ αποζημιώσεις και κλήθηκαν να ξαναρχίσουν απ΄ την αρχή τη ζωή τους υπό τη σκέπη ενός παράλογου και αλαζονικού κράτους .Γιατί η Ελλάδα πάντα τρώει τα παιδιά της που όταν βρίσκονται έξω απ΄ αυτήν μεγαλουργούν;
Για τη Μικρασιατική Καταστροφή έχουν χυθεί ποταμοί αίματος . Και πάντα οι συγγραφείς θα ξαναγυρίζουν σ΄ αυτήν, όσο υπάρχει συλλογική μνήμη . Τι είναι όμως εκείνο που κάνει το μυθιστόρημα του Χρήστου Ναούμ να ξεχωρίζει ανάμεσα στα αμέτρητα βιβλία γι΄ αυτό το θέμα .Θα σας απαριθμήσω μερικά απ΄ τα χαρίσματα του.
Δεν είναι γραφικό , δεν λαϊκίζει ακόμα κι όταν μιλάει για τη φτωχολογιά , έχει συγκροτημένη γλώσσα εμπλουτισμένη απ΄ την τοπική διάλεκτο όπως την μιλούσαν τότε οι πρόσφυγες , διαθέτει ιστορική τεκμηρίωση, είναι σκληρό , αλλά ταυτόχρονα αισθαντικό γιατί χρησιμοποιεί τον λόγο και το ύφος του παραμυθιού , κινείται στα όρια της ρεαλιστικής αφήγησης και της φαντασίωσης που το κάνει πολύ δυνατό, έχει απρόσμενες τροπές κι ανατροπές τις οποίες ο συγγραφέας χειρίζεται με δεξιοτεχνία .Είναι γραμμένο με πολύ συναίσθημα , ή όπως λέμε στην λογοτεχνική γλώσσα έχει αίμα , σπάνιο πράγμα για σύγχρονο μυθιστορήμα , αναπαριστά με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες την πραγματικότητα , είναι τρυφερό γιατί το αρχίζει και το τελειώνει ένα παιδί , που όμως μέσα στην αφήγηση μεταμορφώνεται σε δαίμονα , είναι γραμμένο με την μεθοδικότητα ενός επιστήμονα και βέβαια θα σας θυμίσω ότι ο συγγραφέας είναι γιατρός και επομένως ξέρει να χειρίζεται καλά το νυστέρι, να τέμνει το σώμα της ιστορίας και να μας δείχνει τις κακοφορμισμένες πληγές της.
ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΚΑΡΙΖΩΝΗ
No comments:
Post a Comment