Thursday, April 14, 2011

Mερικές σκέψεις πάνω στο ποιητικό έργο του ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ ΜΑΡΚΟΓΛΟΥ


Ο Πρόδρομος Μάρκογλου είναι γνωστός και καθιερωμένος ποιητής της πόλης μας, αλλά και βραβευμένος πεζογράφος .΄Εχει εκδώσει εννιά ποιητικές συλλογές από το 1962 ως το 2002 και ένα ακόμα βιβλίο με μικρά ποιήματα που το ονομάζειρεναπάτη του ποιητή" και συμπεριλαμβάνεται σ΄έναν τόμο με πεζά και με τον γενικό τίτλο κείμενα μικράς πνοής. Απ΄ό,τι φαίνεται λοιπόν ο Πρόδρομος Μάρκογλου συνεχίζει να γράφει ποιήματα παρά τις πεζογραφικές του επιδόσεις και επιτυχίες .Συνήθως όσοι καταπιάνονται με τον πεζό λόγο εγκαταλείπουν αργά ή γρήγορα την ποίηση θεωρώντας την μη προαγώγιμη εμπορικά ασχολία . Κι αυτό βέβαια τον τιμά ιδιαίτερα.

Τον Μάρκογλου τον πρωτοδιάβασα σε μια τρυφερή ηλικία όταν επιχειρούσα να κάνω τα πρώτα βήματά μου στον ποιητικό λόγο . Ήταν μια εποχή που μελετούσαμε πυρετωδώς τους ποιητές της πόλης : όπως τον Αναγνωστάκη , τον Κύρου , τον Ασλάνογλου , τον Θασίτη και άλλους , που διαμόρφωσαν την ποιητική ταυτότητα της Θεσσαλονίκης , αλλά και τους βραβευμένους Σεφέρη , Ελύτη , Ρίτσο , Σαχτούρη που μεσουρανούσαν τότε στα λογοτεχνικά πράγματα . Η ποίηση του Πρόδρομου Μάρκογλου ήταν και παραμένει ενταγμένη στο κλίμα εκείνης της εποχής και της γενιάς που έφερε κάποια κοινά χαρακτηριστικά : όπως τους χαμηλούς τόνους στην ποιητική γραφή , την κοινωνική αμφισβήτηση , την αίσθηση της πόλης, αλλά και την αίσθηση της ήττας που ήταν γνώρισμα κυρίως των ποιητών της Αριστεράς.Tο πρώτο χαρακτηριστικό λοιπόν του Πρόδρομου Μάρκογλου είναι το πολιτικό του στίγμα, ή μάλλον το στίγμα της γενιάς που βίωσε τον Πόλεμο , την Κατοχή , την Αντίσταση , εντάχθηκε στην αριστερά και εξέφρασε την ιδεολογία της μέσα απ΄ τη λογοτεχνία . Το βασικότερο γνώρισμα αυτής της «στρατευμένης» λογοτεχνίας και ποίησης είναι η κοινωνική αμφισβήτηση και ο ανατρεπτικός λόγος , τόσο στο περιεχόμενο όσο και στους τρόπους εκφοράς του Πρόδρομος Μάρκογλου χτίζει τον λόγο του με τα υλικά της αμφισβήτησης και την εκφράζει με καυστικό τρόπο , με σαρκασμό που συχνά καταλήγει να γίνεται αυτοσαρκασμός και έκρηξη που συντελείται στο εσωτερικό του ποιήματος. Ο εγκοινωνισμός αυτής της γενιάς ποιητών έγινε με οδυνηρό τρόπο , όπως ξέρουμε όλοι .Οι ίδιοι γνώρισαν διώξεις , αποκλεισμό , περιθωριοποίηση , αντιμετώπισαν έναν κοινωνικό περίγυρο που τους εκμηδένιζε , αλλά ταυτόχρονα τους έσπρωχνε μέσα στο καταφύγιο της τέχνης τους κι από εκεί βέβαια μπορούσαν να απαντήσουν με τα δικά τους όπλα που ήταν οι λέξεις της ποίησης . Σε μια ποίηση τέτοια βέβαια δεν χωράει ρομαντισμός , ούτε λυρισμός, ούτε ιδιαίτερες εξάρσεις λόγος είναι κοφτός , οξύς ,αιχμηρός , ρεαλιστικός , ανατρεπτικός , ασυμφιλίωτος απορριπτικός , εμπόλεμος μέχρι το τέλος.Ακόμα κι όταν ο ποιητής επιτρέπει κάποια στιγμή τον λυρισμό να διεισδύσει , κυρίως στα ερωτικά του ποιήματα , είναι λυρισμός υπό όρους και σε δόσεις φιλτραρισμένος πάλι μέσα απ΄ την κοινωνική αμφισβήτηση που τον ακολουθεί πιστά . Ο λυρισμός είναι πιο έκδηλος βέβαια στην πρώιμη ποιητική του περίοδο αλλά κι εκεί ο ποιητής τον επεξεργάζεται τόσο πολύ που τον μετατρέπει σε μια διακριτική αύρα τρυφερότητας που περιβάλλει τις λέξεις.

Το δεύτερο στοιχείο που νομίζω ότι σημαδεύει την ποίηση του Πρόδρομου Μάρκογλου είναι το επάγγελμά του , που όσο κι αν φαίνεται εκ διαμέτρου αντίθετο με την ποιητική του ιδιότητα,- τι γυρεύει ένας λογιστής στην ποίηση-, εγώ το θεωρώ ωφέλιμο για την άσκηση στην οικονομία του λόγου και την αριθμητική των λέξεων που είναι άκρως απαραίτητη στην ποίηση . Και νομίζω ότι αυτό είναι το άλλο χαρακτηριστικό της ποίησής του, η προσεκτική επιλογή και χρήση των λέξεων , θα χρησιμοποιούσα τον όρο ισοσκελισμένη ποιητική έκφραση, ποίηση που έχει αυστηρό αριθμό νοημάτων, συν και πλην που αθροίζονται , όλα αθροίζονται άλλωστε στην ψυχή μας , όπως λέει κι ο ίδιος σ΄ έναν πολύ ωραίο στίχο του. Με άλλα λόγια έχουμε μια ποίηση που είναι μετρημένη με ακρίβεια στα υλικά και στα μέρη της και δομημένη με μαθηματική λογική και αυστηρότητα. Καμιά λέξη δεν περισσεύει , ούτε μπορεί να μετατεθεί ακόμα κι όταν έχουμε να κάνουμε με μακροσκελή ποιήματα. Το τρίτο στοιχείο της ποίησης του Πρόδρομου Μάρκογλου που βέβαια χρειάζεται ώρες για να την αναπτύξει κανείς συστηματικά - εδώ δυστυχώς θα την εξετάσουμε συνοπτικά - το τρίτο στοιχείο λοιπόν είναι οι χαμηλοί τόνοι. Τι σημαίνουν οι χαμηλοί τόνοι στην ποίηση ; Η Θεσσαλονίκη έχει παράδοση σ΄ αυτό το είδος γραφής , αντίθετα απ΄τους εν Αθήναις ποιητές που είναι κατά κανόνα πιο εξωστρεφείς , πληθωρικοί και ενίοτε κραυγαλέοι. Στην Θεσσαλονίκη οι ποιητές μιλούν χαμηλόφωνα , είναι ενδοστρεφείς συχνά υπαινικτικοί , γράφουν λιγότερο, αλλά ο λόγος τους είναι πιο καίριος . Αυτό είναι ένα στοιχείο που ανακαλύπτει κανείς όταν ανατρέχει στην λογοτεχνία της πόλης και ειδικά στην ποίησή της . Στην Θεσσαλονίκη είχαμε τουλάχιστον μέχρι πρότινος παράδοση στον εσωτερικό μονόλογο , τους χαμηλούς τόνους , αλλά και μια άλλη αντίληψη για την χρήση και τη σημασία της λέξης μέσα στην ποίηση . Βέβαια στις νεότερες γενιές συμπεριλαμβανομένης και της δικιάς μου τα πράγματα έχουν διαφοροποιηθεί τελείως , θα έλεγα πως έχουν ανατραπεί . Μπορούμε όμως να ισχυριζόμαστε ακόμα ότι μαθητεύσαμε δίπλα σε πολύ καλούς δασκάλους . Κι αυτό είναι ένα πρόσθετο προνόμιο της πόλης .Βέβαια οι χαμηλοί τόνοι συνάδουν και με το κλίμα και την ατμόσφαιρα της πόλης . Η υγρασία , η ομίχλη , οι συχνές βροχές , ο βαρύς ουρανός κατευνάζουν τις εξάρσεις , κάνουν τον λόγο πιο εσωτερικό , το συναίσθημα λιγότερο κραυγαλέο αλλά πιο βαθύ κι ανθεκτικό.

Ωστόσο στην ποίηση του Πρόδρομου Μάρκογλου δεν λείπουν και ξεσπάσματα θυμού και αγανάκτησης , καθώς έχουμε να κάνουμε μ΄ έναν λόγο καταγγελτικό .Αλλά ακόμα και τότε οι λέξεις εσωτερικεύονται για να μετατραπούν σε κρυφή αγωνία , σε εσωτερική κραυγή που πυροδοτεί τον στίχο. Διαβάζω ένα χαρακτηριστικό δείγμα.

Μέχρι εδώ

Δεν θ΄ακούσετε πια την ένστασή μου

Δεν πρόκειται να διαμαρτυρηθώ

Σταματώ να βάζω ερωτήματα

Δεν θέλω την άποψή σας

Όλα έχουν απαντηθεί

Ομίχλη πρωινή στόμα πικρό

Σιωπηλός παίρνω το λεωφορείο

Διασχίζω σακατεμένους δρόμους

Χωρίς να κρίνω τα βαθιά ανέκφραστα μάτια

Χωρίς να ρωτώ τα άγρια μάτια σε τι ελπίζουν

Σιωπηλός παίρνω το λεωφορείο

Και πάω στα κομμάτια.




Κι ένα ακόμα ποιήμα που μ΄ αρέσει πολύ

Η ψυχή μας στα χέρια των κερδοσκόπων

------------------------------------------------------------

Η ψυχή μας

Καρφωμένο τομάρι στην τάβλα.

Μεγαλώσαμε όπως το δέντρο απλώνει σταθερά

Τους κύκλους του

Ενώ οι εμπρηστές το απειλούνε

Ταξιδέψαμε ακίνητοι

Κι οι ρίζες μας πέσανε

Σε καθαρές φλέβες, σε σάπια νερά

Ο κεραυνός πολλές φορές μας διάλεξε για καταφύγιο

Δεν αρνηθήκαμε την ψυχή μας

Γιατί ο πόνος δεν είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος

Γιατί η αγάπη δεν είναι το έσχατο όριο

Η ψυχή μας

Τομάρι στην τάβλα

Με καρφιά και γάντζους

Κάθε μέρα

Στα χέρια των κερδοσκόπων.


΄Ένα τέταρτο στοιχείο της ποίησης του Πρόδρομου Μάρκογλου είναι η παρουσία της πόλης . Η Θεσσαλονίκη είναι πανταχού παρούσα στα ποιήματά του , οι τόποι της , τα κάστρα, το παλιό υδραγωγείο , η νεροποντή που ξεπλένει την πόλη , η θάλασσα που ξεκουράζει τα μάτια μας , τα συντριβάνια , τα γραφεία , οι τράπεζες , τα λεωφορεία . Η πόλη ακόμα είναι βιωμένη ως κλίμα και γραφή, δεν ξέρω γιατί απ΄ την πρώτο ποιήμα καταλαβαίνεις ότι έχεις να κάνεις μ΄ έναν θεσσαλονικιό ποιητή. Φυσικά όλα αυτά τα χαρακτηριστικά που προανέφερα δεν μπορούν να εκληφθούν ως στατικά και αμετακίνητα στοιχεία σ΄ όλη τη διάρκεια της ποιητικής του διαδρομής που είναι μεγάλη και πολύ σημαντική . Οι ποιητές μεταλλάσσονται με τα χρόνια , η τράπουλα των αξιών ξαναμοιράζεται και πολλά πράγματα διαφοροποιούνται μέσα μας . Για παράδειγμα στην τελευταία συλλογή του Μάρκογλου το πολιτικό στοιχείο υποχωρεί , ο θυμός μεταλλάσσεται σε φιλοσοφική διάθεση και αντιμετώπιση των πραγμάτων και ο στίχος περνάει στο μικρό εκφραστικό σχήμα , ο ποιητής δεν χρειάζεται πια πολλά λόγια για να μας πει αυτά που θέλει και χρησιμοποιεί τη μορφή των τα χάι κάι .Σε άλλες σελίδες πάλι αναδύεται μια ονειροπόλα διάθεση που ξαφνιάζει , ένας κρυφός και φανερός ερωτισμός , μια υπαρξιακή αγωνία που βάζει στην άκρη τον κοινωνικό προβληματισμό για να φτάσει να μας πει μ΄έναν υπέροχο στίχο : Επειδή ο θάνατος είναι μια λύση που αναιρεί όλες τις λύσεις γι΄ αυτό επιμένω………

Θα μπορούσα να πω και να γράψω πάρα πολλά πράγματα για την ποίηση του Πρόδρομου Μάρκογλου που την θαυμάζω και για έναν πρόσθετο λόγο . Γιατί η ποίηση αυτή ενώ ξεκινάει από μια πολιτική αφετηρία και θα μπορούσε σήμερα να θεωρηθεί ξεπερασμένη, καθώς οι κώδικες και οι συμβολισμοί της έχουν απαξιωθεί, μπορεί ακόμα να προκαλεί συγκίνηση. Κι αυτό , όχι γιατί μας λέει πράγματα που ήδη τα γνωρίζουμε κι έχουν ειπωθεί κατά κόρον , αλλά γιατί καταφέρνει να μετουσιώσει την κοινωνική κραυγή σε υπαρξιακή , μπλέκοντας το σημαντικό με το καθημερινό , απομυθοποιώντας τα μεγάλα νοήματα , εμπαίζοντας την αλήθεια τους, κατεδαφίζοντας την πρότυπα ακόμα κι εκείνα της ίδιας της αμφισβήτησης κι επικεντρώνοντας την προσοχή του στον ανθρώπινο πόνο που είναι το πιο αυθεντικό στοιχείο μέσα στη λογοτεχνία . Γράφει επίσης με συναίσθημα , βιωματικά , χωρίς περιστροφές , προφάσεις και εγκεφαλικά σχήματα , άμεσα και ξεκάθαρα . Η ποίησή του είναι απολύτως κατανοητή , κάτι επίσης που εκτιμώ .Ο αναγνώστης δεν καλείται να λύσει γρίφους , ή εκφραστικές αδυναμίες και αμηχανίες του ποιητή γι΄ αυτό και μπορεί βέβαια να συγκινήσει .Κανείς δεν συγκινείται από κάτι που δεν καταλαβαίνει. Είναι δάσκαλος του είδους , αλλά και του συγγραφικού ήθους , κάτι που επίσης σπανίζει. Πολλοί μικρότερης εμβέλειας ποιητές κατάφεραν να πλασάρουν τον εαυτό τους πολύ καλύτερα στην αγορά και να κερδίσουν οφέλη , αλλά ο χρόνος θα τους τοποθετήσει στο τέλος στην πραγματική τους θέση . Και θα κλείσω μ΄ένα ποιήμα του που τα συνοψίζει όλα και θα μπορούσε να είναι το βιογραφικό του ποιητή.


Απ΄το παράθυρο

---------------------------

ΑΠ΄ το παράθυρο κοιτώ

Πευκα στο πάρκο

Βρέχει

Χρειάζεσαι δίαιτα , είπαν

Να χάσεις βάρος.

Απ΄ το παράθυρο των παιδικών ματιών μου

Κοιτώ τα πεύκα το κήπου

Βρέχει , φλεβάρη ς του 42

Φυσάει αγέρας μαύρος

Πεινάω.


No comments: