Eλισάβετ Ιακωβίδου , ΄Αγραφο Δίκιο, εκδόσεις Αδούλωτη Μάνη

Με αμείωτο ενδιαφέρον διάβασα το καινούργιο μυθιστόρημα της Ελισάβετ Ιακωβίδου <<‘Αγραφο Δίκιο>> από τις εκδόσεις Αδούλωτη Μάνη. Δεν ήταν μόνο η λογοτεχνική γραφίδα της συγγραφέως που με συνεπήρε ,αλλά και το θέμα του που αποτέλεσε έναυσμα και κίνητρο για μια απνευστί ανάγνωση . Κεντρικός άξονας του βιβλίου η Μάνη, τόπος σκληρός , ωστόσο λατρεμένος, περίοπτος και συγχρόνως λιτός , σεμνός και σεπτός , μαγικός και πολυθρύλητος.

Την αγάπη μου γι΄ αυτόν τον τόπο την έχω καταθέσει στο μυθιστόρημά μου <<Μεγάλο Αλγέρι>> αλλά την έχω αποδείξει και στην πράξη .Πατρίδα μου, καταφύγιο και εφαλτήριο για την προσωπική μου μυθολογία αλλά και την μυθολογία ενός ολόκληρου έθνους η Μάνη παραμένει για μένα η κρυφή αφετηρία αλλά και ο τελικός προορισμός των ταξιδιών και των παραμυθιών . Κι επειδή είμαι αλαφροίσκιωτη και εξ επαγγέλματος επιρρεπής στην ονειροπόληση και στην παραμυθία , το παραμύθι το διακρίνω και το βιώνω σ΄όλες του τις εκφάνσεις του στην Μάνη , στο τοπίο, στα κτίσματά της , στο έμψυχο και στο κοινωνικό της υλικό , στο βάθος της ιστορίας της .Το παραμύθι λοιπόν με την παρηγορητική του σημασία και υπόσταση έχει και πάλι σήμερα τον λόγο και πάντα θα έχει το δικό του λόγο στην περιπέτεια της ανθρώπινης ύπαρξης .Μόνο που αυτή τη φορά μας το διηγείται η φίλη και φιλομανιάτισσα Ελισάβετ Ιακωβίδου με την δική της ιδιαίτερη φωνή και γραφή .

Υπόθεση του μυθιστορήματος ο θεσμός της σύγκριας , θεσμός που ανήκει στο άγραφο δίκαιο της Μάνης , εξ ου και ο τίτλος του βιβλίου Αγραφο Δίκιο .Ο θεσμός της σύγκριας, ιδιόρρυθμος αλλά συνηθισμένος στη Μάνη του 18 ου αιώνος , όπου τοποθετεί την ιστορία της η συγγραφέας συνίσταται στη δυνατότητα του άντρα να παίρνει και μια δεύτερη γυναίκα πέραν της νόμιμης συζύγου , εφόσον η τελευταία δεν του γεννάει αρσενικά παιδιά. Η ανάγκη της αρρενογονίας δεν ήταν μόνο απόρροια των αντιλήψεων μιας αυστηρά ανδροκρατικής κοινωνίας, όπως η μανιάτικη , αλλά συνδεόταν με την αδήριτη ανάγκη για την αναπαραγωγή της ένοπλης πατριάς , την άμυνα και την επιβίωση σε έναν τόπο άγονο , άνυδρο και ασύμβατο με τις ανθρώπινες ανάγκες , εκτεθειμένο σε συνεχείς απειλές και παρενοχλήσεις από τους εξωτερικούς εχθρούς και κυρίως από τους οθωμανούς . Μια τέτοια σκληροτράχηλη και εμπόλεμη κοινωνία ήταν εκ των πραγμάτων υποχρεωμένη να ακολουθεί τα στρατιωτικά πρότυπα οργάνωσης της ζωής, και βέβαια να παράγει και να ανατρέφει στρατιώτες ικανούς να την υπερασπισθούν . Οι Μανιάτες ήταν πολεμική φυλή . Ο Πάτρικ Λη Φέρμορ τους ονομάζει <<έλληνες Σαμουράι>> . Εγώ θα έλεγα ότι είναι απόγονοι των Αρχαίων Σπαρτιατών.

Μέσα στα αυστηρά λοιπόν και ασκητικά πρότυπα του τρόπου ζωής των Μανιατών , ο θεσμός της σύγκριας μπορεί να έχει μια λογική εξήγηση και ερμηνεία .Θα σας θυμίσω ότι στην αρχαία Σπάρτη - πάντα βέβαια για λόγους ευγονίας- η κοινωνία έδινε τη δυνατότητα σε όποιον ήθελε να πλαγιάσει με μια παντρεμένη γυναίκα , να το ζητήσει από τον σύζυγό της με τη δικαιολογία ότι ήθελε να κάνει μαζί της ένα παιδί κι εκείνος το αποδεχόταν για χάρη της πατρίδας. Η πληροφορία αυτή μας έρχεται από τα αρχαία κείμενα και συγκεκριμένα από τον Πλούταρχο στο έργο του Βίος Λυκούργου .Τέτοια περιστατικά συνέβαιναν συχνά στην Αρχαία Σπάρτη, γιατί ο γάμος εκεί δεν αποτελούσε ιδιωτική υπόθεση αλλά δημόσιο θεσμό και ο σκοπός του δεν ήταν απλώς η τεκνοποιία αλλά η ευγονία και η παραγωγή ικανών πολεμιστών.

Ένα άλλο ζήτημα εξίσου ενδιαφέρον που επίσης προκύπτει εν προκειμένω είναι κατά πόσο η μανιάτικη κοινωνία ήταν αμιγώς ανδροκεντρική και ανδροκρατούμενη , δεδομένου ότι ο ρόλος της γυναίκας και ειδικώτερα εκείνος της μάνας ήταν καταλυτικός στη Μάνη , κυρίως στο επίπεδο της ιδεολογίας, της συλλογικής μνήμης και της αναπαραγωγής των κοινωνικών θεσμών . Υπ΄ αυτήν την έννοια θα λεγα ότι η Μάνη μάλλον φαινομενικά ανδροκρατείται , ενώ τον ρυθμιστικό ρόλο στην κοινωνία τον παίζουν συχνά -αφανώς μεν , αλλά πάντα επί της ουσίας - οι γυναίκες. Αυτό είναι κάτι που το διαπίστωσα κι εγώ γράφοντας το μυθιστόρημά μου Μεγάλο Αλγέρι και καθώς μελετούσα την μανιάτικη βεντέτα και τα έθιμά της.

Για να επανέλθω όμως στο βιβλίο της Ελισάβετ , ο Καπετάν Γκέκας , ηγετική μορφή του αγώνα , οπλαρχηγός της κλεφτουριάς , κεντρικό πρόσωπο του μύθου αποφασίζει να εφαρμόσει το άγραφο δίκαιο της Μάνης και να πάρει σύγκρια γιατί η πρώτη και νόμιμη γυναίκα του , η Πανώρια δεν του γεννάει αρσενικά παιδιά . Έχει ήδη αποκτήσει τρείς κόρες μαζί της , αλλά αυτό δεν ικανοποιεί την πολεμόχαρη και μάλλον αμφιλεγόμενη προσωπικότητα του . Ονειρεύεται έναν γιο, ένα τουφέκι, έναν αρσενικό απόγονο που θα τον εκπαιδεύσει στην ζωή του πολεμιστή και θα τον εντάξει στο στρατό του .

Αγοράζει λοιπόν κρυφά την όμορφη κόρη ενός βοσκού και την εγκαθιστά στον πύργο του μαζί με την νόμιμη γυναίκα του .Κι εκεί αρχίζει να εκτυλίσσεται η ιστορία . Το μυθιστόρημα αποτελεί μια ιχνιλασία της γυναικείας ψυχής αφού εντρυφεί στις βαθύτερες και σκοτεινές πλευρές της και μάλιστα εκεί, όπου εδρεύει το πληγωμένο ερωτικό συναίσθημα .
Οι γυναικείοι χαρακτήρες που πλάθει η συγγραφέας , αλλά και οι αντρικοί είναι ακραίοι ,απόλυτοι, ανυποχώρητοι , περήφανοι και παράφοροι είναι δηλαδή μανιάτικοι.
Αν και η ίδια η Ελισάβετ Ιακωβίδου δεν είναι μανιάτισσα κατορθώνει να μας ξεναγήσει και να μας μυήσει στην μανιάτικη ψυχολογία και νοοτροπία αλλά και στην τοπική ιστορία την οποία έχει μελετήσει ενδελεχώς . Ο λόγος της γλαφυρός αλλά και χειμαρρώδης μας παρασύρει σε μια περιήγηση στο παρελθόν του θρυλικού τόπου και συνδέει με εξαιρετικό τρόπο την μικροιστορία των προσώπων με τα γεγονότα της μεγάλης Ιστορίας στην περιοχή.

Το μυθιστόρημα είναι πολυσχιδές με αλλεπάλληλες συγκρούσεις και ανατροπές που συναρπάζουν τον αναγνώστη και κρατούν αμείωτο το ενδιαφέρον του . Εξαιρετικό είναι και το αφηγηματικό εύρημα του τέλους , όπου οι απόγονοι των κεντρικών ηρώων ξαναδιηγούνται την ιστορία με την δική τους οπτική και λογική.Το αφηγηματικό αυτό τρυκ δίνει και την αίσθηση της ολοκλήρωσης , καθώς ξεδιπλώνει την ιστορία σε τρεις γενιές και απαντά σε ερωτήματα που γεννιούνται κατά την διάρκεια της βασικής πλοκής .Ο ερωτικός πόνος και ο πόθος , ο γδικιωμός , η χωσία , το μίσος και το πάθος , η σκληρότητα της κλειστής κοινωνίας, τα ήθη και τα έθιμα της μανιάτικης ζωής , τα παιχνίδια της μοίρας , ο θάνατος αλλά και η ελπίδα που φέρει μαζί της η καινούργια γενιά είναι μερικά από τα επιμέρους θέματα που πραγματεύεται το βιβλίο .

Οι περιγραφές του φυσικού τοπίου που επιχειρεί η συγγραφέας δημιουργούν μεγάλους εξπρεσιονιστικούς πίνακες , όπου άλλοτε παρατηρεί κανείς το τραχύ και πετρώδες της μανιάτικης γης κι άλλοτε το λουσμένο στο φως και στα αρώματα ανοιξιάτικο σκηνικό της. Το μυθιστόρημα έχει άψογη αρχιτεκτονική , ρυθμό και νεύρο στην αφήγηση και προσεγμένη έκφραση και γλώσσα.
Εξαιρετική είναι επίσης και η επιμέλεια και εικαστική εμφάνιση του βιβλίου την οποία φρόντισε με μεγάλο μεράκι ο Γιώργος Δημακόγιαννης , ιδρυτής και διευθυντής των εκδόσεων αδούλωτη Μάνη , λόγιος και χαρισματικός σε όλες του τις επιδόσεις του. Ευχαριστούμε και τους δύο που συνεργάστηκαν και πρόσθεσαν ακόμα ένα λιθαράκι στον πολιτισμό αυτού του τόπου και μας χάρισαν ένα αξιόλογο πνευματικό έργο που τιμά την παράδοση και την ιστορία του.

Κατερίνα Καριζώνη

Το βιβλίο θα το παρουσιάσω στις 4 Αυγούστου στην πλατεία Ταξιαρχών στην Αρεόπολη