Wednesday, October 5, 2011

Εισήγηση στην ποιητική εκδήλωση του Δήμου Καλαμαριάς

ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΚΡΙΣΗ

Η ποίηση αλλά και εν γένει η Τέχνη θεωρείται η επιμέλεια του Περιττού . Το περιττό ωστόσο αποδεικνύεται άκρως απαραίτητο , καθώς αποτελεί την πρωταρχική συνθήκη για την διαμόρφωση του πολιτισμού , χωρίς τον οποίο οι ανθρώπινες κοινωνίες θα περιορίζονταν στην απλή επιβίωση και την αναπαραγωγή .΄ Ετσι λοιπόν, το περιττό ή μάλλον αυτό που εξυφαίνεται στο περιθώριο των καθημερινών πρακτικών φροντίδων και αναγκών μας και φαινομενικά περισσεύει , είναι εκείνο που νοηματοδοτεί την κοινωνική ζωή .Χωρίς το περιττό δεν θα υπήρχε ιστορία. Εγώ που σπούδασα οικονομικά και έχω ενδιατρίψει σε διάφορες οικονομικές θεωρίες , ξέρω πολύ καλά ότι η ανθρώπινη ιστορία αρχίζει από τη διαχείριση των περιττών αγαθών , του κοινωνικού περισσεύματος , ή του πλεόνασματος , όπως το ονομάζουν οι οικονομικοί επιστήμονες .

Αν το όνειρο είναι το κομμάτι της ζωής που μένει έξω από τις καθημερινές μας πράξεις , είναι ωστόσο αυτό που τις τροφοδοτεί και τις πυροδοτεί. Αν η ποίηση είναι η γλώσσα που μένει έξω από τις καθημερινές μας συνομιλίες , είναι εκείνη που εκφράζει το άλλο που οι λέξεις αδυνατούν να πουν , ή κρύβουν και ίσως αυτό να είναι το πιο ουσιαστικό .Το περιττό λοιπόν είναι αυτό που κάνει ουσιαστικό το απαραίτητο .Τα περιττά πράγματα είναι απαραίτητα για να συνεχίσουν να υπάρχουν τα άλλα , τα απολύτως «αναγκαία» .Χωρίς τα πρώτα η ζωή θα κυλούσε μέσα σε μια βαρετή και αέναη επανάληψη και ομοιομορφία . Δίχως την λογοτεχνία , η γλώσσα θα ήταν ένας περιορισμένος και φτωχός κώδικας συνδιαλλαγής , καθώς υπάρχουν πράγματα κι αισθήματα απροσδιόριστα που όμως προσδιορίζουν τη ζωή μας και είναι άγνωστα και άπειρα . Συνιστούν ένα άλλο σύμπαν παράλληλο με το πραγματικό .

ι η ποίηση , ειδικά η καλή ποίηση μπορεί και ανιχνεύει αυτό το σύμπαν και το οριοθετεί , δίνει ονόματα στα άρρητα και μας τα περιγράφει . Το ανείπωτο λοιπόν που φαινομενικά σιωπά , είναι εκείνο που έχει τον πρώτο λόγο στην ποίηση , όσο κι αν διαφεύγει , ή περισσεύει από τις καθημερινές μας λέξεις.

Η ποίηση αλλά και η λογοτεχνία διερευνά τη σχέση του εγώ με τον άλλο και ψάχνει την αντιθετική ή συμφιλιωτική συνύπαρξή τους.1. Αποτελεί τον δίαυλο ανάμεσα στις διαφορετικές ατομικότητες και μας οδηγεί σε μια κοινότητα του λόγου , σε μια συλλογική αισθητική .

Οι δεκαετίες που προηγήθηκαν και θα μπορούσαμε να τις ονομάσουμε δεκαετίες της μεταπολιτευτικής ευημερίας σημαδεύτηκαν απ΄ τη στροφή της λογοτεχνίας και της ποίησης σε μια ατομοκεντρική ιδεολογία που ενίοτε έπαιρνε ακραίες μορφές .2. Η τάση αυτή αποτελούσε στην πραγματικότητα αντίδραση στους παλιούς και πολιτικά φορτισμένους συλλογικούς μύθους που συνέχιζαν να ρίχνουν την σκιά τους στα ελληνικά γράμματα .Όταν οι συλλογικοί αυτοί μύθοι απαξιώθηκαν , παρατηρήθηκε μια καταφυγή στον ατομικό χώρο – κάτι ανάλογο συνέβη και με τη λογοτεχνία του Μεσοπολέμου - που προσδιόρισε το ύφος και το ήθος της ποιητικής γραφής . Η έξαρση του ατομικισμο η καταβύθιση στον περίκλειστο χώρο του εγώ , η ενασχόληση με τον εσωτερικό κόσμο του λογοτέχνη σφράγισαν τα πνευματικά έργα αυτής της περιόδου και καθόρισαν και τις αντίστοιχες εκφραστικές τους φόρμες . ΄Ετσι η οικονομική ευημερία αν και από τότε επίπλαστη, οδήγησε σε μια εγωκεντρική ίσως και ναρκισσιστική συμπεριφορά τόσο στην τέχνη όσο και στην καθημερινή ζωή .Μια ολόκληρη κοινωνία βυθιζόταν επί χρόνια νωχελικά στην καταναλωτική ευφορία και παραμυθία .

Η ευημερία ωστόσο , ο ευδαιμονισμός και οι αυταπάτες που τους συνόδευαν τέλειωσαν απότομα και απ΄ ό,τι φάινεται ορίστικά . Η οικονομική κρίση διέρρηξε τον κοινωνικό ιστό και έφερε ανατροπές στην πραγματικότητα αλλά και στις πλάνες των ανθρώπων . Η πρώτη ανατροπή ήταν το τέλος του εφησυχασμού 3. και των ψευδαισθήσεων του νεοέλληνα . Τα οικονομικά προβλήματα διέλυσαν την ασφάλεια της ατομικότητάς του και γκρέμισαν τα στερεότυπά της κρίση μετατράπηκε από οικονομική σε κρίση θεσμών , σχέσεων , ιδεολογιών, αρχών και αξιών . Ο προβληματισμός που γεννήθηκε στα πλαίσια του νέου αυτού κοινωνικού περιβάλλοντος άρχισε να παραπέμπει στις παλιές συλλογικότητες ή στην ανάγκη να δημιουργηθούν καινούργιες και σε νέα βάση. Ταυτόχρονα η εισβολή της ψηφιακής τεχνολογίας και η μαζική εξάπλωσή της ανέτρεψαν τις παραδοσιακές μορφές επικοινωνίας ανάμεσα στα αμήχανα άτομα και τα οδήγησαν αιφνιδιαστικά σ΄ έναν εικονικό κόσμο που κέρδιζε όλοένα και περισσότερο έδαφος σε βάρος του πραγματικού.

Εκεί όμως που προκαλούνται οι τριγμοί και τα πλήγματα κάθε φορά που συμβαίνει κάποια κοινωνική ανατροπή , σπεύδει η τέχνη , εν προκειμένω η ποίηση για να δημιουργήσει αναχώματα και να υποστηρίξει τις καινούργιες ισορροπίες . Λειτουργεί συγκολλητικά ανάμεσα στα κατακερματισμένα άτομα , αλλά και παρηγορητικά καθώς ανακαλεί υποσυνείδητα την μνήμη της συλλογικότητας τους . Τα μεγαλύτερα έργα της λογοτεχνίας γεννήθηκαν μέσα από κοινωνικές εκρήξεις , πολέμους και κάθε είδους αντιξοότητες . Ποιητές εμπνεύστηκαν και δημιόυργησαν σημαντικά έργα βιώνοντας εθνικές συμφορές και γεγονότα που σημάδεψαν την ιστορία . Το ίδιο ισχύει και για τις υπόλοιπες μορφές τέχνης. Ο πόνος ειδικά ο συλλογικός πόνος τροφοδοτεί την λογοτεχνική φαντασία, διευρύνει την διάνοια και τρέφει την έμπνευση .Βοηθάει να εκκολαφθεί το καλλιτεχνικό έργο και του δίνει βαθύτερες διαστάσεις . Η απελπισία συντρέχει τον δημιουργό στις πνευματικές αναζητήσεις του , φωτίζει τα υπαρξιακά προβλήματα και κρατάει σε εγρήγορση την ψυχή . Ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος έφερε στο προσκήνιο μια σειρά συγγραφέων που έγραψαν αντλώντας δυνάμεις από την καταστροφή και την απόγνωση Φιτζέραλντ , ο Φώκνερ ο Χέμινγουέι πιθανόν να μην είχαν φτάσει σε τόσο ψηλό επίπεδο λογοτεχνικής γραφής αν δεν ζούσαν τις καταστροφικές συνέπειες του πολέμου .4. Το παράλογο το δεύτερου παγκοσμίου πολέμου γέννησε την εποχή του λογοτεχνικού παραλόγου με επίκεντρο το θέατρο . Η ήττα του εμφυλίου και οι πολιτικές συγκρούσεις που ακολούθησαν στη μεταπολεμική Ελλάδα ανέδειξαν σημαντικούς ποιητές που έγραψαν βιώνοντας τις πληγές ενός κόσμου που είχε καταρρεύσει.

Η ευτυχία δεν ‘ηταν ποτέ ευνοϊκή συνθήκη για την καλλιτεχνική δημιουργία. Η ευφορία και η προσωπική ασφάλεια δεν έσπρωξε ποτέ κανέναν να μετρήσει τις πληγές και τα ανθρώπινα αδιέξοδα και να γράψει γι΄ αυτά .Υπό την έννοια αυτή , η σημερινή οικονομική κρίση μπορεί να αποτελέσει «ευνοϊκό» πλαίσιο για την αναδιάταξη των πνευματικών δυνάμεων , για ένα φρεσκάρισμα των καλλιτεχνικών ιδεών για μια επανεκκίνηση της λογοτεχνίας για να μιλήσω σε όρους των ηλεκτρονικών υπολογιστών .Ισως αργότερα οι φιλόλογοι να μνημονεύουν τους ποιητές της Κρίσης , αυτούς που έζησαν και έγραψαν στο μεταίχμιο της εποχής του χάρτινου και του ψηφιακού βιβλίου , στις απαρχές της on line λογοτεχνίας , της on line ζωής , όπως μιλάμε εμείς σήμερα για την γενιά της ήττας, του Μεσοπολέμου , της Δικτατορίας και για άλλες κατηγορίες ποιητών .

Κατά τη γνώμη μου η κρίση μπορεί και πρέπει να εσωτερικευθεί στον ποιητικό λόγο , να μετατραπεί σε πρώτη ύλη και έναυσμα για μια καινούργια αισθητική και θεματολογία που θα λαμβάνει υπόψη της τις σύγχρονες κοινωνικές ανάγκες και θα είναι συμβατή με τις τεχνολογικές καινοτομίες της εποχής.

΄Ετσι λοιπόν αυτό που γεννιέται από το άχθος της Κρίσης και το άγος του ποιητή μπορεί να μετουσιωθεί σε παρηγορητικό λόγο για τον ίδιο και τους αναγνώστες του . Αυτά που μας πληγώνουν είναι αυτά που μας σώζουν τελικά .Θεραπεύουμε λοιπόν την κρίση με την τέχνη και κυρίως με την ποίηση . Και νομίζω πως αυτό θα αποτελέσει το κεντρικό σύνθημα της σύγχρονης κοινωνιολογίας. Βιώνουμε έναν περαστικό μεσαίωνα , αλλά θέλω να πιστεύω πως βρισκόμαστε μπροστά μια δεύτερη αναγεννησιακή περίοδο που θα συντελεστεί με τη βοήθεια της ψηφιακής τεχνολογίας και κυρίως με τις ανθρωπιστικές εφαρμογές της.

Κατερίνα Καριζώνη

1. Βλ. Η κρίση και η λογοτεχνία του Β. Χατζηβασιλείου , Ελευθεροτυπία 3.7.2010

2. Ο Oi ορισμοί ανήκουν στον Β.Χατζηβασιλείου που κάνει μια εκτενή ανάλυση αυτού του φαινομένου, ο.π

3.ο.π.

4. Βλ. Η κρίση της ποίησης και η ποίηση της κρίσης tsalapatis.blogspot.com

No comments: