«ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΕΥΝΟΥΧΟΥ» και
«ΒΑΛΣ ΣΤΗΝ ΟΜΙΧΗ»
Πρόκειται για ενδιαφέρουσα μυθοπλασία με διακριτά ιστορικά στοιχεία ή μήπως για ιστορική σκιαγράφηση μιας εποχής μέσα από τη γοητευτική πλοκή ενός μύθου; Αυτό το ερώτημα θα μπορούσε ίσως να απασχολεί ένα κριτικό λογοτεχνίας ή ένα μελετητή της ιστορίας όταν θα διάβαζαν τα μυθιστορήματα της Κατερίνας Καριζώνη «Το Τραγούδι του Ευνούχου» και «Βαλς στην Ομίχλη». Όμως ο αναγνώστης που προσεγγίζει τα βιβλία χωρίς αυτές τις ιδιότητες δεν βασανίζεται από παρόμοια διλήμματα. Κι εγώ θα σας μιλήσω κυρίως με την ιδιότητα του αναγνώστη για ένα είδος λογοτεχνίας που με συγκινεί και που θαυμάζω. Δεν μπορώ όμως να κρύψω μια δεύτερη ιδιότητα που διαθέτω: το προνόμιο να είμαι πρώην συνάδελφος και – τολμώ να πω – φίλος της Κατερίνας. Στο χώρο της Εθνικής Τράπεζας, απ’ όπου προερχόμαστε και οι δύο, υπάρχουν αξιόλογοι πνευματικοί άνθρωποι και καλλιτέχνες. Ο Σύλλογος Συνταξιούχων της ΕΤΕ θεωρεί τιμή και καθήκον του την προβολή του έργου τους. Επομένως μη περιμένετε μεγάλη αντικειμενικότητα. Ακούστε μόνο, στα επόμενα 10 λεπτά, ποια συναισθήματα γέννησαν μέσα μου τα συγκεκριμένα βιβλία, που η συγγραφέας μου ζήτησε ευγενικά να παρουσιάσω μαζί με τους άλλους σημερινούς ομιλητές.
Ας αρχίσω με «Το Τραγούδι του Ευνούχου» γιατί προηγείται χρονικά στις ιστορικές του αναφορές. Βρισκόμαστε στη Μακεδονία του 1224, λίγα χρόνια μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους. Από τη μια μεριά η πλοκή του μυθιστορήματος εξελίσσεται στο ορφανοτροφείο του Ιωάννη Λεκαπηνού, ενός αδίστακτου και διεφθαρμένου ατόμου που τυραννά και εκμεταλλεύεται όσα παιδιά υποτίθεται πως έχει υπό την προστασία του. Τα περισσότερα από αυτά αναγκάζονται να ευνουχιστούν σε μικρές ηλικίες για να αποκτήσουν εξαίρετη λεπτή φωνή και στη συνέχεια καταλήγουν ως περιζήτητοι τραγουδιστές σε εκκλησιαστικές χορωδίες. Την υποκρισία της κοινωνίας, που όχι μόνο ανέχεται αλλά και υποθάλπει αυτή τη βαρβαρότητα, περιγράφει η συγγραφέας με συγκλονιστικό τρόπο. Από την άλλη μεριά της παράλληλης αφήγησης συναντάμε μια οικογένεια πλουσίων Γάλλων ευγενών που νομίζουν ότι ζουν ασφαλείς μέσα στο δικό τους κλειστό κόσμο αλλά τελικά θα αντιμετωπίσουν απρόβλεπτες καταστάσεις, όταν ο έρωτας ανατρέψει τις ισορροπίες τους.
Πως τέμνονται οι δυο διαφορετικοί χώροι της δράσης του μυθιστορήματος θα το ανακαλύψετε μαζί με τα κρυμμένα μυστικά που υπάρχουν στο βιβλίο.
Ιδιαίτερη εντύπωση μου έχουν κάνει οι σκηνές της αγωνίας και της απελπισίας που περνούν τα μικρά ορφανά όταν καταλαβαίνουν τη μοίρα τους κι αγωνίζονται να ξεφύγουν απ’ αυτή. Ανάμεσά τους ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου, ο έφηβος με το παράξενο όνομα «Ρος», ο Όλιβερ Τουίστ του 13ου αιώνα. Ξεχωρίζει επίσης το προφίλ του Φρανσουά ντε Κολλυνύ, του εγωιστή και ακόλαστου Γάλλου μαρκησίου που καταρρέει ψυχικά όταν νοιώθει για πρώτη φορά τη καρδιά του να πλημμυρίζει από τα αληθινά αισθήματα μιας αγάπης χωρίς ευτυχισμένο τέλος.
Το δεύτερο μυθιστόρημα «Βαλς στην Ομίχλη» χρησιμοποιεί ένα μεταφυσικό εύρημα για να μας μεταφέρει στην πολυεθνική Θεσσαλονίκη του 1899, στην πόλη των Τούρκων, των Εβραίων, των Ελλήνων και των Ευρωπαίων κατοίκων της. Η πόλη, που εκείνη την εποχή βιώνει τη διάλυση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, είναι ένας πραγματικός συγκερασμός αντιθέσεων. Πλάι στα βυζαντινά μνημεία υψώνονται περίτεχνα τζαμιά, τεκέδες δερβίσηδων και συναγωγές. Περιοχές με υπέροχα αρχοντικά συνορεύουν με άθλιες φτωχογειτονιές. Εκπρόσωποι του καθεστώτος συναλλάσσονται με ανθρώπους του υποκόσμου. Θρησκευτικοί ηγέτες συμμετέχουν στα πολιτικά παρασκήνια. Στους κακοφωτισμένους δρόμους της κυκλοφορούν Βούλγαροι κατάσκοποι, μέλη ανατρεπτικών οργανώσεων και μυστικών υπηρεσιών, εγκληματικές συμμορίες, Νεότουρκοι, Έλληνες που προετοιμάζουν το μακεδονικό αγώνα, διπλωμάτες, πλουτοκράτες και άνθρωποι του μόχθου, αριστοκράτες και πληβείοι, όλοι μαζί ανακατεμένοι σ’ ένα κουβάρι αστυνομικού μυστηρίου.
Αφετηρία της δράσης, ένας φόνος. Θύμα ο Αλή Σαράτσογλου, ένας πάμπλουτος εβραίος που ασπάσθηκε το Ισλάμ για λόγους συμφέροντος, μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα με ισχυρή παρουσία στην οικονομική ζωή της πόλης. Τοκογλύφος, ιδιοκτήτης χαρτοπαικτικών λεσχών και πορνείων, έχει γίνει αντιπαθής σε πολλούς συμπολίτες του εξαιτίας των ύποπτων συναλλαγών του και της ανήθικης ζωής του. Ένας νεαρός Έλληνας, ο Κίμων Περίδης, συγγενής του Αυστριακού πρόξενου, κατηγορείται για τη δολοφονία του Σαράτσογλου. Όμως ισχυρίζεται ότι είναι αθώος.
Ποιος είναι ο πραγματικός δολοφόνος; Αυτό το μυστήριο αναλαμβάνει να λύσει ο Φρανκ, ανεψιός του Αυστριακού πρόξενου και φίλος του Έλληνα που κατηγορείται άδικα. Στην προσπάθειά του έχει συμπαραστάτη μια Ελληνίδα, την οποία συναντά τυχαία. Τον συνοδεύει στις επικίνδυνες περιπλανήσεις του σαν διερμηνέας και βοηθός του. Παρά την ερωτική σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ τους, εκείνη κρατά το παρελθόν της κρυφό. Η πραγματική ταυτότητά της φανερώνεται στο τέλος του βιβλίου. Πρόκειται για μια αποκάλυψη που ανατρέπει όλα τα μέχρι τότε δεδομένα και οδηγεί τον αναγνώστη στην πολυαναμενόμενη κάθαρση.
Η συγγραφέας, ακούραστη ερευνήτρια ιστορικών αρχείων, λάτρης της μικροϊστορίας, πειθαρχεί στο πλούσιο υλικό που έχει συλλέξει, δεν παρασύρεται σε υπερβολική παράθεση λεπτομερειών, δεν κάνει επίδειξη γνώσεων. Δηλώνει μόνο τα στοιχεία που της είναι απαραίτητα για να αναπλάσει μια εποχή που απέχει χρονικά πάνω από έναν αιώνα από τη σημερινή. Αναπαράγει τους ρυθμούς και τις εικόνες της εποχής αυτής. Ιχνογραφεί την καθημερινότητα των ανθρώπων της, υιοθετεί – στις συνομιλίες που καταγράφει – διαλέκτους και λεκτικούς ιδιωματισμούς ξεχασμένους σήμερα. Ξεδιπλώνει μπρος στα μάτια του αναγνώστη το μωσαϊκό των εθνοτήτων που συνέθεταν τη φυσιογνωμία της ιστορικής πόλης.
Η αφήγηση γίνεται σε πρώτο πρόσωπο. Αφηγήτρια μια υπάλληλος αρχείου που ήρθε να εργασθεί από τη Θεσσαλονίκη στην Αθήνα αλλά αισθάνεται ξένη και αποτυχημένη στην πρωτεύουσα. Είναι «παιδί της ομίχλης» και νοσταλγεί έντονα τη γενέτειρά της. Κάποια μέρα, καθώς αποδελτιώνει παλιές εφημερίδες, το αρχείο πιάνει φωτιά. Μέσα από τις αναθυμιάσεις και τις φλόγες, σαν επιβάτης σε μηχανή του χρόνου, μεταφέρεται στην εποχή ακριβώς που μελετούσε, στα τέλη του 19ου αιώνα. Η αδιάφορη αρχειονόμος μετουσιώνεται τότε σε μια σημαντική γυναίκα, τη Σοφία Σιμώτα, τη βοηθό στην έρευνα για τον πραγματικό δολοφόνο. Με το εύρημά της η Κατερίνα Καριζώνη δικαιολογεί την πλοκή του βιβλίου. Με την εύληπτη, απλή, ρέουσα γλώσσα του κειμένου της υπηρετεί το μύθο. Έτσι κατορθώνει να διατηρεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη αδιάπτωτο ως την τελευταία σελίδα του βιβλίου.
Στο μυθιστόρημα αυτό μόνο ο χαρακτήρας της σύγχρονης ηρωίδας αναλύεται σε βάθος. Για τα πρόσωπα του παρελθόντος η συγγραφέας δίνει εύστοχες και κατατοπιστικές εξωτερικές περιγραφές αλλά δεν εμβαθύνει στον εσωτερικό τους κόσμο. Μόνο τα απολύτως απαραίτητα. Ο καθένας υπηρετεί το κομμάτι της ιστορίας που του αντιστοιχεί. Γιατί δεν ενδιαφέρει το κάθε πρόσωπο ξεχωριστά. Πραγματικός πρωταγωνιστής είναι η πολυφυλετική Θεσσαλονίκη της εποχής της μεγάλης ακμής της. Όλοι, ακόμα και οι κεντρικοί ήρωες, δίνουν την αίσθηση ότι είναι πρόσωπα μακρινά, σκιές που γλιστρούν στην ομίχλη της. Η ομίχλη ορίζει και το ύφος του κειμένου. Δεν είναι το γρήγορο, «κοφτό» ύφος των αστυνομικών μυθιστορημάτων. Η εξέλιξη της υπόθεσης καταγράφεται με σταδιακά αυξανόμενη φόρτιση, χωρίς φραστικές ακρότητες∙ με προσεκτικά βήματα μέσα στην ομίχλη.
Ποιήτρια, εκτός από μυθιστοριογράφος, η Κατερίνα Καριζώνη γνωρίζει την τέχνη της οικονομίας του λόγου. Με λιτά μέσα, με σιωπές και ανατροπές, οικοδομεί μια υποβλητική ατμόσφαιρα μυστηρίου. Ψυχαγωγεί το κοινό της προσφέροντάς του ταυτόχρονα καλή λογοτεχνία. Χάρη στην αμεσότητα της γραφής της οι εμβόλιμες παρατηρήσεις και τα σχόλιά της, για την ιστορική και κοινωνική πραγματικότητα της εποχής στην οποία αναφέρεται,προσφέρουν, χωρίς δασκαλίστικο ύφος, ενδιαφέρουσες γνώσεις. Οι σημειώσεις στο τέλος του βιβλίου και η βιβλιογραφία επικυρώνουν τις πληροφορίες που χρειαζόμαστε.
Η Θεσσαλονίκη, χωνευτήρι λαών και πολιτισμών, στρατηγικός κόμβος διεκδικούμενος από μικρές και μεγάλες δυνάμεις, η εμβληματική πόλη που συνεχίζει και σήμερα να αιχμαλωτίζει στη γοητεία της όχι μόνο τα παιδιά της αλλά και τους επισκέπτες της προβάλλει ολοζώντανη μέσα από τις σελίδες του βιβλίου. Η Κατερίνα Καριζώνη μας προσφέρει ένα περιπετειώδες ταξίδι στο συναρπαστικό παρελθόν της πόλης όπου γεννήθηκε.
Κλείνοντας την αναφορά μου και στα δύο βιβλία που παρουσιάζουμε, «Το Τραγούδι του Ευνούχου» και το «Βαλς στην Ομίχλη», θα ήθελα να υπογραμμίσω γι’ ακόμα μια φορά ότι η Κατερίνα σέβεται ως πνευματικός δημιουργός τη λογοτεχνία που υπηρετεί αλλά, πάνω απ’ όλα, σέβεται τους αναγνώστες στους οποίους απευθύνεται. Αντιλαμβάνεται και ικανοποιεί με πολύ πετυχημένο τρόπο το ενδιαφέρον τους για το ιστορικό πλαίσιο κάθε εποχής που η ίδια αγγίζει, με την ανάγκη τους να απολαύσουν απερίσπαστοι το μύθο και την πλοκή ενός αληθινού μυθιστορήματος.
Είμαι σίγουρος, κι εγώ και πολλοί άλλοι, ότι το ταξίδι της Κατερίνας στο χώρο της λογοτεχνίας θα συνεχιστεί με την ίδια έμπνευση και δημιουργικότητα.
Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας.
Μάκης Βλασσόπουλος
Η ομιλία του Μάκη έγινε την Πέμπτη 19 Ιουνίου 2014 στην παρουσίαση των βιβλίων της Κατερίνας στο βιβλιοπωλείο Ιανός της Σταδίου.
Στις φωτογραφίες Μάκης Βλασσόπουλος, Ελένη Γκίκα, συγγραφέας, Κατερίνα Καριζώνη, Φίλιππος Φιλίππου, συγγραφέας.
No comments:
Post a Comment